Dünya dövlətlərinin dərəcələnməsi: I–V dərəcə modeli ilə qlobal analiz
Giriş
Dünya siyasətində və iqtisadiyyatında dəyişikliklər sürətlənir. Hər gün ölkələr yeni strategiyalar qurur, güc balansını təhlil edir, öz mövqelərini gücləndirməyə çalışır. Bu kontekstdə dövlətlərin təsnifatı — inkişaf səviyyəsi, iqtisadi gücü, sosial rifahı və hərbi potensialı əsasında dərəcələrə bölünməsi — aktuallığını artırır.
Klassik “inkişaf etmiş” və “inkişaf etməkdə olan” anlayışları artıq kifayət etmir. Sürətli texnoloji dəyişikliklər, qlobal ticarət, hərbi və geosiyasi strategiyalar ölkələri daha çoxpilləli sistemlə qiymətləndirməyə imkan verir. Buna görə biz I–V dərəcə modelini təklif edirik.
I Dərəcə – Qlobal supergüclər
Xüsusiyyətlər:
- Dünyanın iqtisadi və hərbi liderləri.
- Qlobal siyasət və iqtisadiyyat üzərində böyük təsir.
- Əhali rifahı yüksək, texnologiya və innovasiyalar sahəsində liderdirlər.
Nümunələr:
ABŞ |
Çin |
Rusiya |
?lYaponiya |
Almaniya
Təhlil:
Bu ölkələr yalnız iqtisadi gücə görə deyil, həm də geosiyasi və hərbi gücə görə dünya səhnəsini müəyyən edir. ABŞ və Çin qlobal iqtisadi balansın əsas sütunlarıdır, Rusiya və Yaponiya isə hərbi və texnoloji gücləri ilə fərqlənir.
II Dərəcə – Yüksək inkişaf etmiş və regional liderlər
Xüsusiyyətlər:
- Güclü iqtisadiyyat və yüksək sosial rifah.
- Regional səviyyədə strateji təsir gücü.
- Texnologiya və sənaye sahəsində öncülük.
Nümunələr:
Fransa |
Böyük Britaniya |
Kanada |
İtaliya |
Cənubi Koreya |
İsveç |
Avstraliya
Təhlil:
Bu ölkələr regional lider kimi çıxış edir, qlobal iqtisadi və siyasi məsələlərdə məna kəsb edən oyunçulardır. Texnoloji inkişafa verdikləri önəm onları beynəlxalq səhnədə yüksək mövqeyə gətirir.
III Dərəcə – Orta inkişaf etmiş ölkələr
Xüsusiyyətlər:
- Sürətli iqtisadi artım, lakin bərabərsiz sosial rifah.
- Texnoloji sahədə inkişaf edir.
- Regional təsir gücü var.
Nümunələr:
Türkiyə |
Braziliya |
Meksika |
Polşa |
Səudiyyə Ərəbistanı |
BƏƏ |
Cənubi Afrika
Təhlil:
Bu ölkələr tranzit mərhələsindədir. Sürətli iqtisadi inkişaf potensialı var, amma sosial və infrastruktur problemləri inkişafın bərabər paylanmasını məhdudlaşdırır.
IV Dərəcə – İnkişaf etməkdə olan ölkələr
Xüsusiyyətlər:
- İqtisadi artım qeyri-sabitdir;
- Sosial rifah göstəriciləri orta və aşağı səviyyədədir;
- Xarici asılılıq yüksəkdir.
Nümunələr:
Azərbaycan |
Misir |
İran |
İraq |
Hindistan |
İndoneziya |
Vyetnam
Təhlil:
Bu ölkələr hələ də strateji planlaşdırmada xarici dəstəyə meyillidir. İqtisadi artım potensialı olsa da, sosial bərabərsizlik və siyasi risklər inkişafı məhdudlaşdırır.
V Dərəcə – Az İnkişaf Etmiş Ölkələr
Xüsusiyyətlər:
- Yoxsulluq yüksək, əhali rifahı aşağıdır;
- Siyasi sabitlik zəif, iqtisadiyyat əsasən kənd təsərrüfatına əsaslanır;
- Təhsil və səhiyyə sistemləri zəifdir.
Nümunələr:
Əfqanıstan |
Sudan |
Somali |
Efiopiya |
Niger |
Mərkəzi Afrika Respublikası
Təhlil:
Bu ölkələr beynəlxalq yardıma daha çox ehtiyac duyur. Əhalinin əsas ehtiyacları sosial və infrastruktur baxımından hələ tam təmin olunmayıb.
Təhlil və qlobal müqayisə
Cədvəl
Bu cədvəl oxucuya dərəcələrin müqayisəli təsvirini verir və qısa, vizual formada məlumatı təqdim edir.
Nəticə
Dünya ölkələrinin I–V dərəcə modeli göstərir ki, güc yalnız iqtisadi göstərici ilə ölçülmür. Sosial rifah, hərbi potensial, texnoloji imkanlar və qlobal siyasətdəki rol da ölkələrin mövqeyini müəyyən edir.
Bu təsnifat həm dövlətlərin strateji planlaşdırmasına, həm də analitik təhlillərə əsasdır. Azərbaycan kimi ölkələr IV dərəcədə olsa da, regional və texnoloji investisiyalarla yuxarı dərəcələrə keçid potensialına malikdir.
Rövşən Ziya Vəziroğlu
Müstəqil jurnalist
