Neftçilərin Hüquqlarını Müdafiə Təşkilatı İB 2023-cü il üzrə İllik Hesabat
Mündəricat
1. Giriş
2. Qiymətləndirmə
3. Monitorinq
3.1.Neft sektorunda əmək qanunvericiliyinin və digər normativ hüquqi Aktların icra vəziyyəti
3.2.Hasilat sənayesində fəaliyyət göstərən şirkətlərin ətraf mühitə təsiri
4. Hüquqi yardım
4.1. Marifləndirmə məlumatlandırma
4.2. Məhkəmə vasitəsilə hüquqi yardım
Yanvar 2024 – ci il
1. Giriş
Hesabat Neftçilərin Hüquqlarını Müdafiə Təşkilatı İctimai Birliyi (NHMT İB) ekspertləri tərəfindən aparılan monitorinq, qiymətləndirmələr, ölkənin neft sektorunda çalışan işçilərin müraciətləri, şikayət ərizələri, təşkilatın aktiv üzvlərinin verdiyi yoxlanılmış məlumatlar, informasiya sorğularına verilmiş cavablar, mətbuatda dərc olunan məlumatlar, təşkilat tərəfindən aparılan məhkəmə çəkişmələri və s. əsasında hazırlanmışdır. Hesabat 2023-ci ili əhatə edir.
2. Qiymətləndirmə
2.1. Təbii resurs hasilatının bölgələr üçün hansı sosial-iqtisadi üstünlükləri var? Gədəbəy, Daşkəsən və Siyəzən rayonlarının timsalında araşdırma
Araşdırma obyekti kimi seçilmiş rayonlardan Siyəzəndə neft və qaz, Daşkəsən və Gədəbəydə isə qiymətli metallar, daşlar və əlvan metal hasilatı mövcuddur. 2021-ci ilin nəticələrinə görə rayonlar üzrə təbii resurs hasilatı üzrə göstəricilər aşağıdakı kimi olmuşdur:
Daha ətraflı: https://nhmt-az.org/frontend/pages/oil-income-inner.php?id=201
2.2. Qurudakı neft yataqlarında nə baş verir: Əməliyyat şirkətlərində mübhəm qapalılıq
Açıqlanan məlumatlar açıqlanasının 10 faizi qədər deyilsə...
Qurudakı yataqların ƏŞ-lər tərəfindən istismarının nə qədər səmərəli olduğunu əlimizdə olan bir məlumatla qiymətləndirməyə çalışaq. Belə ki, SOCAR tərəfindən açıqlanan rəsmi məlumata əsasən 2021-ci ilin 6 ayında şirkətə məxsus Azneft İB-nin istismar etdiyi quru yataqlarından 173,8 min tondan artıq neft, 51,6 milyon kubmetrdən çox qaz hasil olunub. Həmin dövrdə Birgə Müəssisə və Əməliyyat Şirkətlərinin balansındakı quru yataqlarından isə 122,8 min ton neft, təxminən 45,6 milyon kubmetr qaz çıxarılıb. Daha ətraflı:
https://nhmt-az.org/frontend/pages/oil-income-inner.php?id=191
2.3. Azərbaycanda dövlət maliyyə sistemində şəffaflığın durumu: mövcud vəziyyət, problemlər və həll yolları
Azərbaycanda dövlət idarəçiliyində şəffaflıq və hesabatlılıqla bağlı tələblər müxtəlif hüquqi aktlar vasitəsilə tənzimlənir. Məsələn, dövlət büdcəsinin şəffaflığı ilə bağlı hüquqi normalar “Büdcə sistemi haqqında” Qanunla tənzimlənir.Şəffaflıq tələblərinin mövcudluğu nöqteyi-nəzərindən analiz etdikdə 2 yerdə şəffaflıq sözünə rast gəlmək olur. Qanunda (19.1-ci maddə) bildirilir ki, dövlət xəzinədarlığı dövlət maliyyəsindən istifadə sahəsində şəffaflığı təmin etmək məqsədi ilə dövlət büdcəsindən maliyyələşən bütün idarə, müəssisə və təşkilatlar üzrə maliyyə əməliyyatlarının müvafiq uçot qaydalarına uyğun uçotunu aparır. Dövlət borcu və dövlət zəmanəti ilə bağlı proseslərin qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada şəffaflığının təmin edilməsi də adıçəkilən qanunun (25.6-ci maddə) tələbləri sırasındadır.
Daha ətraflı: https://nhmt-az.org/frontend/pages/human-rights-inner.php?id=202
2.4. Azərbaycanda resurslara əsaslanan iqtisadi sistemin biznes mühitinə və siyasi azadlıqlıqlara təsirinin qiymətləndirilməsi
Artıq 2000-ci illərin başlanğıcından etibarən ölkəyə neft-qaz gəlirlərinin axını başladı. 2000-2022-ci illərdə Neft Fondu vasitəsilə hökumətin mənfəət firmasında qazancı 185 milyard dollara yaxın olub. Əlavə olaraq, təxminən 50 milyard dollar isə Dövlət Neft Şirkəti və xarici neft şirkətləri vasitəsilə dövlət büdcəsinə ödənilən vergilər formasında hökumətin gəliri olub. Dövlət Neft Şirkəti vasitəsilə dövlət sektorunun qazanclarını da nəzərə alsaq, son 20 ildə Azərbaycan dövlətinin neft-qaz gəlirlərinin məbləği 250 milyard dolları ötüb.
Daha ətraflı: https://nhmt-az.org/frontend/pages/human-rights-inner.php?id=199
2.5. “Yaşıl şəhər” konsepsiyalarında nəqliyyat sisteminin elektrikləşdirmə hədəfləri Qlobal trendlər və Azərbaycanda mövcud durum
Azərbaycanda bu cür strategiya hazırlamağa ehtiyacı olan şəhərlərin sayı çox məhddudur və bəlkə də indiki şəraitdə böyük Bakı coğrafiyasının (Bakı və Sumqayıt şəhərləri, Abşeron rayonu) timsalında yalnız paytaxt Bakı şəhəri üçün bu mövzu aktuallıq kəsb edir. Bakı isə Avropa Şurasına üzv olan ölkələrin paytaxtları içərisində seçkili idarəetməyə malik olmayan yeganə şəhərdir. Təbii ki, inzibati və maliyyə muxtariyyəti, kollegial və iştirakçı idarəetməsi olmayan bir şəhər üçün anoloji strateji yanaşmanın işlənib hazırlanması və reallaşdırılması mümkünsüzdür.
Daha ətraflı: https://nhmt-az.org/frontend/pages/human-rights-inner.php?id=198
2.6.Azərbaycanda iqlim dəyişmələrinin təsirlərinin gender dinamikası
Tədqiqatlara görə, uzun müddət davam edən quraqlıq təkcə su qıtlığı və ərzaq təhlükəsizliyi kimi problemləri deyil, həm də yanğın riskinin artmasına, münaqişələrin yaranmasına, miqrasiyasının sürətlənməsinə, səhiyyə xidmətlərinə çıxışın məhdudlaşdırılmasına və yoxsulluğun artmasına səbəb olur. Bu baxımdan iqlim dəyişmələrinin Azərbaycanın da yarımquraq ərazilərində yaratdığı fəsadlar yerli əhalinin rifahı və sağlamlığı üçün ciddi təhlükə yaradır. Su ehtiyatlarının azalması nəticəsində isə ən çox təsirə məruz qalan təbəqə qadınların və uşaqların olması qaçınılmazdır. Yaranmış böhranı daha aydın izah etmək üçün ölkənin iqtisadi və ekoloji sahələrinin gender təhlilində qadınların mövqeyinə nəzər yetirək.
Daha ətraflı: https://nhmt-az.org/frontend/pages/human-rights-inner.php?id=197
2.7. İqlim dəyişikliyilə mübarizədə binalar üçün enerji səmərəliliyi və bərpa olunan enerji təşəbbüsləri. Qlobal trendlər və Azərbayacanda mövcud durum
Hazırda dünyanın müxəlif dövlətlərində həm milli hökumətlər, həm də şəhərlər səviyyəsində enerji səmərəliliyi və enerjiyə qənaət 2030-cu ilə qədər enerji istehlakını azaltmaq üçün əsas yollardan biri olaraq qəbul edilir. Ən böyük qənaət potensialı binalarda mövcuddur. Böyüməkdə olan şəhərlərdə yeni binalar minimum enerji istifadəsi standartlarına əməl edən ən son texnologiya ilə layihələndirilə bilər. Müəyyən edilmiş şəhərlərdə mövcud bina fondunun modernləşdirilməsi daha çətindir. Əksər inkişaf etmiş ölkələrin binalarda aşağı enerji istifadəsinə nail olmaq üçün iddialı hədəfləri olsa da və artıq məcburi bina enerji səmərəliliyi kodları mövcud olsa da, bir çox inkişaf etməkdə olan ölkələrdə bu belə deyil. Bunlar tez-tez enerji səmərəliliyi variantları haqqında məlumat və bilik çatışmazlığından, tikinti qaydaları və standartlarının zəif icrasından və siyasətlərin həyata keçirilməsində və həyata keçirilməsində milli və yerli hökumətlər arasında yğunsuzluqdan əziyyət çəkirlər.
Daha ətraflı: https://nhmt-az.org/frontend/pages/human-rights-inner.php?id=192
Hazırlanmış tədqiqat yazıları: Energetika Nazirliyinə, Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinə, İqtisadi İnkişaf Nazirliyinə, Azərbaycan Neft Fonduna, SOCAR, Ölkədə fəaliyyət göstərən diplomatik korpuslara QHT koalisiyaları, sosial şəbəkələrdə yayılmış,Təşkilatın saytında(nhmt-az.org) və Tvitter hesabında yerləşdirilmişdir.
Hesabat dövrü ərzində saytın ümumi ziyarətçi sayı: 10762, ümumi səhifə baxışı sayı: 15088
3. Monitorinq
3.1. Neft sektorunda əmək qanunvericiliyinin və digər normativ hüquqi Aktların icra vəziyyəti
Aparılan monitorinqlər zamanı Azərbaycan Respublikası Əmək Məcəlləsinin (ARƏM) qeyd olunan maddələrinin, Nazirlər Kabinetinin qərarlarının və s.qanunvericiliklərin pozulma faktları müşahidə olundu:
Azərbaycan Respublikası Əmək Məcəlləsi (ARƏM)
Maddə 5.1. Azərbaycan Respublikasının xarici dövlətlərlə, beynəlxalq təşkilatlarla bağladığı müqavilələrində başqa hal nəzərdə tutulmayıbsa, bu Məcəllə müvafiq xarici dövlətlərin, onların fiziki və hüquqi şəxslərinin, beynəlxalq təşkilatların, eləcə də vətəndaşlığı olmayan şəxslərin Azərbaycan Respublikasında təsis etdikləri və qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydada dövlət qeydiyyatına alınıb, fəaliyyət göstərən iş yerlərində heç bir şərt qoyulmadan tətbiq edilir.
Maddə 172. 5. Əmək haqqının verilməsi işəgötürənin təqsiri üzündən gecikdirildikdə və bu hal fərdi əmək mübahisəsi yaratmayıbsa, hər gecikdirilmiş gün üçün işçiyə əmək haqqının azı bir faizi məbləğində ödənc verilməlidir
Maddə 178. 1. İşçiyə aylıq əmək haqqının ödənilməməsində təqsirkar olan işəgötürən qanunvericilikdə nəzərdə tutulan qaydada müvafiq məsuliyyətə cəlb edilməlidir.
Müşahidə olunub:
1. Bahar Enerji” Əməliyyat Şirkəti[1] bir ildən artıqdır ki,işçilərin əmək haqlarını mütamadi gecikdirir. Və ƏŞ rəhbəri cənab CON Harkins buna görə məsuliyyətə cəlb olunmur.
2. Türkiyənin "İLK İnşaat" şirkətinin Azərbaycan filialının işçilərinin maaşlarının 3 aydır vermədiyi bildirilir. Şirkətdə çalışan 3 minə yaxın fəhlə, usta bu gün( 30.03.2023) etiraz olaraq işə çıxmayıblar. Onlar ərazidəki yolları bağlamağa cəhd ediblər . "İLK İnşaat" şirkəti SOCAR-la əməkdaşlıq edən podratçı şirkətdir. Bu şirkət uzun illərdir Azərbaycanda fəaliyyət göstərir. Etirazla bağlı şirkətdən münasibət almaq mümkün olmayıb. İki aydan yuxarıdır ki, işçilərə əmək haqqı vermir. Əmək haqqını vaxtlı-vaxtında ala bilməyən insan necə yaşasın?
Türkiyənin "İLK İnşaat" şirkətinin Azərbaycan filialının işçilərinin maaşlarının 3 aydır vermədiyi bildirilir. Şirkətdə çalışan 3 minə yaxın fəhlə, usta bu gün etiraz olaraq işə çıxmayıblar. Onlar ərazidəki yolları bağlamağa cəhd ediblər.
https://www.facebook.com/profile/100004074724416/search/?q=%22%C4%B0LK%20%C4%B0n%C5%9Faat
Maddə 239 (İstehsalatda baş vermiş bədbəxt hadisədə və ya peşə xəstəliyində təqsirli (tam və ya qismən) olan işəgötürən həm işçiyə xəsarət yetirilməsi və ya sağlamlığının başqa şəkildə korlanması nəticəsində dəymiş zərərin, həm müalicə olunması üçün çəkdiyi, həm də ona müavinətlər verilməsi ilə əlaqədar çəkilən xərclərin eləcə də Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi ilə müəyyən edilmiş digər əlavə xərclərin əvəzini bütövlükdə ödəməlidir) pozulması müşahidə olunmuşdur.
Müşahidə olunub:
3. Shirvan Operating Company"[2]
“Shirvan Operating Company" şirkətində qazmaçı işləyən, Şirvan şəhər sakini Mahmudov İlyas 07.04.2023-cü il tarixində 2 növbəli iş zamanı qəza baş verməsi səbəbindən xəsarət alıb. Qəza zamanı İlyas Mahmudov sol əl və ayağından ciddi xəsarət alıb və nəticədə sol əlinin 2 və 3-cü barmaqları 1-ci buğumdan, sol ayağının bütün barmaqları ambutasiya olunub. Hal hazırda işəgötürən İZ Aktını dəyişmək istəyir. Əks təqdirdə heç bir köməklik göstərməyəcəklərini qeyd edirlər. İlyas Mahmudovun müalicəsi davam edir, İstehsalatda baş vermiş bədbəxt hadisədə və ya peşə xəstəliyində təqsirli (tam və ya qismən) olan işəgötürən Aleksandr Alekseeviç Anoxin tərəfindən tərəfindən isə heç bir yardım olunmur.
Maddə 16. Əmək münasibətlərində ayrı-seçkiliyin yolverilməzliyi
Hasilat sənayesində diskriminasiyanın əsas səbəblərində biri nepotizmdir (qohumbazlıq), xüsusən bu işə qəbul, əmək haqqının ödənilməsi və əmək müqaviləsinin ləğv olunması zamanı özünü göstərir. Bunun nəticəsində də çoxlu sayda işçi diskriminasiyaya məruz qalır. Bəzən işçilərin siyasi baxışlarına görə də təqib olunması müşahidə olunur. Müxalifət partiyasının üzvülüyündə olan şəxslərin peşəkarlıq və ixtisas dərəcəsindən asılı olaraq nəinki yüksək vəzifə hətta kiçik və orta rəis vəzifələrinə belə irəli çəkilməsi qeyri-mümkündür.
- SOCAR vitse prezidentinin 03.08 tarixli,14-2/3-5-2777/2023 saylı xidməti məruzəsinə əsasən "bir quyudan iki layın eyni vaxtda ayrı ayrılıqda istismarı texnologiyası" təşəbbüsünün tədbiqində iştirak edən mütəxəsislərin mükafatlandırılması nəzərdə tutulsa da, bu mükafat yalnız idarə, platforma rəisləri və onların müavinlərinə verilmişdir.
https://www.facebook.com/photo/?fbid=3230383473774112&set=pcb.3230384443774015
https://www.facebook.com/photo/?fbid=3230384030440723&set=pcb.3230384443774015
- SOCAR-ın Baş ofisinin yerləşdiyi inzibati binada çalışan 700 nəfərə yaxın işçi gündəlik keyfiyyətli və yüksək kalorili isti yeməklə təmin olunur , quruda yerləşən neft yataqlarında çalışan işçilərə[3] verilən gündəlik çörək pulu ,( isti yeməklə təmin olunmayan işçilər üçün) isə 3 (üç ) manatdır(1.5 USD)
Maddə 21.3. (Müəssisələrdə siyasi partiyaların, dini qurumların fəaliyyətinə yol verilmir)
- SOCAR strukturuna daxil olan idarə və müəssisələrdə, birgə müəssisələrdə və əməliyyat şirkətlərinin əksəriyyətində iqtidar partiyası olan “Yeni Azərbaycan” (YAP) partiyasının özəyi fəaliyyət göstərir. İşçilər məcburi surətdə bu partiyaya üzv olunur. Mart ayından etibarən isə idarə və müəssisələrdə ,müəssisə rəhbərinin iştirakçılığı və rəhbərliyi ilə YAP iclas keçirib və bu iclaslarda məhz işəgötürənin təkidi ilə YAP üzvü olan işçilərə məcburi ərizə yazdırılıb onların əmək haqqının 1%-nin YAP hesabına köçürülür.
Maddə 44.3. Əmək müqaviləsi iki nüsxədən az olmayaraq tərtib olunub tərəflərin imzası (möhürü) ilə təsdiq edilir və onun bir nüsxəsi işçidə, digər nüsxəsi isə işəgötürəndə saxlanılır.
- SOCAR strukturuna daxil olan əksər idarə və müəssisələrdə Əmək Müqaviləsinin bir nüsxəsi işçiyə təqdim olunmur.
Maddə 45.4[4] (Əmək funksiyasının yerinə yetirilməsi şərtlərinə görə işin və ya göstərilən xidmətlərin daimi xarakterə malik olduğu qabaqcadan bəlli olduğu hallarda, bu Məcəllənin 47-ci maddəsi ilə müəyyən edilən hallar istisna olmaqla, əmək müqaviləsi müddəti müəyyən edilmədən bağlanmalıdır).
- SOCAR və onun tərəfdaş olduğu Əməliyyat şirkətlərində işin daimi xarakterə malik olduğuna baxmayaraq işçilərlə müddətli əmək müqaviləsi bağlanılır. Azərbaycanın neft sənayesində ən böyük hüquq pozuntusu olan bu proses işçilərlə bağlanmış müddətli əmək müqaviləsinin 2, 3, 6 ay və ən çoxu 1 il müddətinə bağlanması hələ də davam edir. Bunun nəticəsində hər il yüzlərlə “arzuolunmaz” insan öz iş yerini itirir. Sənqaçal Terminalında iş və xidmətlərin daimi xarakterə malik olduğu əvvəlcədən bəlli olduğu halda , "SDL NOBEL" Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyytində işə qəbul olunan və Səngəçal Terminalına göndərilən, 20-25 il təcrübəsi olan peşəkar işçilərlə 2 aylıq müddətli Əmək müqaviləsi bağlanılıb.
Maddə 48.6 (Əmək münasibətlərinə girən işçidən bu Məcəllədə nəzərdə tutulmamış, habelə işin (vəzifənin) xüsusiyyətlərinə uyğun gəlməyən əlavə sənədlərin tələb edilməsi qadağandır)
Smart Technologies Solutions Qapalı Səhimdar Cəmiyyəti ilə SOCAR AQŞ MMC[5]-razılaşmaya əsasən STS fəaliyyətlərinin müəyyən hissəsini və bu sahədə çalışan 22 nəfər işçini SOCAR AQŞ MMC-yə ötürür. Bu halda işçilərə bildirilir ki, qarşılıqlı ərizə əsasında (STS-dən işdənçıxma və SOCAR AQŞ-ə işə qəbul olunma) , siz adı çəkilən şirkətə eyni şərtlərlə işə qəbul ediləcəksiniz. SOCAR AQŞ işçilərin hamısına işə qəbul ərizəsi yazdırıb,onları müqavilə şərti ilə tanış etdi. Və işçilərdən ARƏM maddə 48.6 -ə zidd olaraq( Əmək münasibətlərinə girən işçidən bu Məcəllədə nəzərdə tutulmamış , habelə işin (vəzifənin) xüsusiyyətlərinə uyğun gəlməyən əlavə sənədlərin tələb edilməsi qadağandır) həmin işçilərdən "məhkumluq haqqında "arayış tələb etdi . Və işçiyə verilmiş arayışda ,onun 10 il əvvəl 2000 man məbləğində cərimə olunduğu[6] yazıldığı üçün SOCAR AQŞ onu işə qəbul etmədi. Bu halda SOCAR AQŞ rəhbəri cənab Samir Mollayev ARƏM maddə 48.6 pozmaqla yanaşı həm də ARƏM Maddə 16. (Əmək münasibətlərində ayrı-seçkiliyin yolverilməzliyi) pozaraq işçiyə qarşı ayrı-seçkiliyə yol verdi. ,
Maddə 70 e-bəndi (dövlət büdcəsindən maliyyələşən müəssisənin işçisi çalışmanın yaş həddinə çatdıqda onunla bağlanmış əmək müqaviləsi ləğv edilə bilər) tələblərinin pozulması.
- SOCAR dövlət büdcəsindən maliyyələşmir. Lakin SOCAR və onun tərkibinə daxil olan bütün müəssisələrində, işçilərə təzyiq edilərək, yaş həddi ilə əlaqədar əmək müqaviləsinin ləğv edilməsi barədə əmək müqaviləsinə razılaşmalar əlavə edilmişdir. Halbuki, Azərbaycan Respublikası Əmək Məcəlləsinin 43.3 maddəsinə əsasən işçilərin Əmək məcəlləsində nəzərdə tutulan hüquq və güzəştləri məhdudlaşdırıla bilməz.
- SOCAR rəhbərliyi tərəfindən tələb olunan( tərtib olunan) heç bir qanuna əsaslanmayan qərara əsasən strukturuna daxil olan idarə və müəssisələrdə işçilərlə işəgötürən arasında bağlanmış Əmək müqaviləsinin “əmək müqaviləsinə xitam verilməsi” bölməsinə xüsusi məcburi bənd əlavə olunub. Əlavə olunan “d” bəndinə əsasən “İşçi Azərbaycan Respublikasının Qanunvericiliklə müəyyən edilmiş pensiya yaşına çatdıqda bu Əmək müqaviləsinə işəgötürən tərəfindən 1 ay müddətində xitam verilə bilər”. Və işçiyə məcburi imza atdırılır. SOCAR rəsmiləri tərəfindən ölkənin əmək qanunvericiliyin pozulmasına həmkarlar təşkilatları( ARƏM maddə 309) və Dövlət Əmək Müfəttişliyi Xidməti(DƏMX) (ARƏM maddə 15) susur.
Lakin SOCAR-ın bəzi idarələrində təqaüd yaşına çatan işçilərin təqaüdə çıxarılmasına fərdi qaydada baxılır. Belə ki, əksər işçilər 65 yaşına çatdıqda dərhal işdən azad edilir. Bəziləri isə SOCAR prezidentinin icazəsi ilə təqdimat əsasında, bəziləri isə təqdimatsız, şəxsi münasibətlərə görə 70-80( 90 yaşlı da müşahidə olunur) yaşadək işdə saxlanılır.
Maddə 70. c bəndi (işçi özünün əmək funksiyasını və ya əmək müqaviləsi üzrə öhdəliklərini yerinə yetirmədikdə, yaxud bu Məcəllənin 72-ci maddəsində sadalanan hallarda əmək vəzifələrini kobud şəkildə pozduqda) 72 a.bəndi (Aşağıdakı hallar işçi tərəfindən əmək vəzifələrinin kobud şəkildə pozulması hesab edilir: özünün xəstəliyi, yaxın qohumunun xəstələnməsi və ya vəfat etməsi istisna olunmaqla heç bir üzürlü səbəb olmadan bütün iş günü işə gəlməməsi).
- SOCAR strukturuna daxil olan:
- Azneft İB 1 sayli ixtisaslaşdırmış neft-meden xususi texnika idaresinin Manafov Ramiz bir ilə yaxın müalicə aldıqdan sonra ona TSEK( Tibbi Sosial Ekspert Komissiyasl) tərəfindən 2023-cü ilin yanvar ayında 3-cü qrup əlillik təyin olunmuşdur.Xəstəliyinin davam etməsi ilə əlaqədar ona 12.01.2022-10.01.2023-cü il tarixinədək xəstəlik vərəqəsi verilmişdir. Lakin, Azneft İB 1 sayli ixtisaslaşdırmış neft-meden xususi texnika idarəsinin rəisi Coşqun Mayılov ölkənin Əmək Məcəlləsinə zidd olaraq işçisi Manafov Ramizi 12.01.2023-cü il tarixindən işdən azad etmişdir. Bu halda işəgötürən tərəfindən Azərbaycan Əmək Məcəlləsinin maddə 70.c və 72 a.bəndi pozulmuşdur.
- Azəriqaz İB Ağsu Regional Qaz İstismar İdarəsinin (RQİİ) baş mühəndisi Zaur Məmmədov və Ucar XS-nin işçisi İlkin Məmmədov arasında baş verən mübahisəyə görə İlkin maddə 70 c.əsasən işdən azad olundu. Bir qrup iş yoldaşı İlkinin işdən qeyri qanunu işdən azad olunmasına görə etiraz aksiyası keçirtdi[7].
Ağsu RQİİ-nin rəhbəri aksiyanın keçirilməsində İlkini təqsirli bilərək, polisə şikayət edərək onu həbs etdirir. Bir sutka Ucar payon polis idarəsində saxlanıldıqdan sonra Ucar rayon məhkəməsində 10 dəqiqəlik iclas keçirilir və İlkin Məmmədova İXM-nin üç maddəsi ilə, 510(Xırda xuliqanlıq, yəni ictimai qaydanı pozan, lakin fiziki şəxslər üzərində zor tətbiq olunması ilə və ya belə zorun tətbiq edilməsi hədəsi ilə, yaxud özgənin əmlakının məhv edilməsi və ya zədələnməsi ilə müşayiət edilməyən hərəkətlərə görə ),206 (Qanunsuz olaraq narkotik vasitələrin, psixotrop maddələrin istehlakı, satış məqsədi olmadan şəxsi istehlak miqdarında hazırlanması, əldə edilməsi, saxlanılması, daşınması və ya göndərilməsi ), 535.1(Polis işçisi və ya hərbi qulluqçu ictimai qaydanın mühafizə vəzifələrini icra edərkən, onların qanuni tələblərinə qəsdən tabe olmamağa görə) bir ay müddətinə həbs cəzası verilir.
Onu müdafiə edib,etiraz aksiyası keçirən 10 nəfər işçiyə isə töhmət verilir.
22.06.2023 SOCAR Təhlükəsizlik idarəsinin 30 və 31 saylı iki ən böyük komandası 700 nəfər işçi heç bir hansı qanuna əsaslanmadan öz strukturuna daxil olan müəssisənin struktur bölməsini məcburi halda (700 işçisini) özəl müəssisəyə verməsi haqqında işçilərə şifahi məlumat verilib. İşçilər etiraz aksiyası keçirib.[8]
https://www.facebook.com/100004074724416/videos/pcb.3182172655261861/645083990823824
https://www.facebook.com/100004074724416/videos/pcb.3182172655261861/794963842224701
Maddə 99. İş vaxtından artıq iş
SOCAR Azəriqaz İB nin Ağsu,Göyçay,Ucar RQİİ-də bütün işçilər Nazirlər Kabinetinin qərarına əsasən bayram günləri hesab olunan 27, 28, 29 iyun günlərində məcburi ödənişsiz işə cəlb edilib.
Maddə 211. (Əməyin mühafizəsinin normativ hüquqi tənzimlənməsi)
Azneft İB məxsus dərin dəniz platformalarında zərərli iş şəraitində işləyən işçilər süd və digər qida məhsulları ilə hər gün yox,müəyyən fasilələrlə (həftədə,2-3 gündən bir və s) təmin olunurlar
Maddə 207, 209, 215, 222 (Əməyin mühafizəsi sahəsində mülkiyyətçinin və işəgötürənlərin vəzifələri, Sağlam və təhlükəsiz əməyin mühafizəsi şəraitinin təmn edilməsi)
Hesabat dövrü ərzində ölkənin hasilat sənayesində əmək qanunvericiliyinin pozulması nəticəsində 27 işçi xəsarət alıb, 5 nəfər həlak (2 nəfər SOCAR Neftqaztikinti trestinin, 2 nəfər SOCAR Azneft İB 2 saylı İxtisasdırılmış Neft Mədən Xüsusi Texnika İdarəsinin, 1 nəfər SOCAR Petroleum Qapalı Səhimdar Cəmiyyətinin işçisi) olmuşdur[9].
Xəsarət alanlardan 11 nəfər SOCAR, 8 nəfər Balaxanı ƏŞ, 1 nəfər Qarasu ƏŞ, 1 nəfər Salyanoyl ƏŞ, 1 nəfər Binəqədioyl ƏŞ, 1 nəfər Şirvanoyl ƏŞ,1 nəfər BP şirkətinin,1 nəfər Caspian Marine Services B.V şirkətinin Azərbaycandakı filialnın, 1 nəfər Tağıyev ƏŞ, 1 nəfər Azərbaycan Neft və Qaz Sənayesi İşçilərinin Həmkarlar İttifaqının işçisi olub.
SOCAR strukturuna daxil olan idarə və müəssisələrdə işçilər vaxtaşırı xüsusi geyimlərlə təchiz olunmur.İş yerlərində,yataqxanalarda, dərin dəniz platformalarında işçilər qızdırıcı-soyutma sistemlərinin işləməməsindən əziyyət çəkirlər[10].
Növbə üsulu ilə işləyən işçilər, aylıq iş saatları istehsalat zəruriyyəti, hava şəraiti və s. ilə bağlı hər ay üzrə məhdud sayda normadan az və ya çox ola bilər, lakin həddən çox olması, dənizdə 21 günlük iş rejimində işlədilməsi, işçilərin iş rejiminin və istirahət rejiminin pozulması Əmək Məcəlləsinin tələblərinin pozulmasıdır. Əmək Məcəlləsinin tələblətini pozan işəgötürənlər isə ağırlıq dərəcəsindən asılı olaraq müvafiq maddi, inzibati, inzibati və ya cinayət məsuliyyətinə cəlb oluna bilər. SOCAR AQŞ-də pandemiya ilə əlaqadar dəniz özüllərində çalışan işçilərin iş qrafikində edilən müvəqqəti 21 günlük,12 saatlıq iş rejimi hələ də davam edir
Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsinə 2-ci əlavə
Havanın temperaturu 41 dərəcə Selsidən çox olan hava şəraitində açıq havada və sərinləşdirici qurğular olmayan örtülü binalarda, otaqlarda və digər iş yerlərində bütün növ işlərin görülməsi dayandırılır və işçilərə sərinləşmək üçün imkan yaradılmaqla fasilələr verilir. Fasilələr iş vaxtına daxil edilir və bu fasilələr zamanı əmək haqqı işçilərin tarif maaşına görə ödənilir. İş dayandırıldıqda, boşdayanma vaxtının haqqı işçinin təqsiri üzündən baş verməyən boşdayanma kimi, tarif maaşının üçdə iki hissəsindən az olmayaraq ödənilir.
Azəriqaz İB regional Qaz İstismar İdarələrində isti havalarda qaz nəzarətçiləri məcburi ərazilərə göndərilib.
Balaxanı ƏŞ[11] 16.01.23 Neft mədəni
Nəqliyyatla təminat[12]
Dəniz obyektlərində vaxt metodu ilə çalışan işçiləri dəniz və hava nəqliyyatı ilə təmin olunur. İşçiləri dərin dəniz özüllərinə aparan helikopterlər və gəmilər köhnədir. 60-cı illərin istehsalı olan bu nəqliyyat vasitələrindən istifadə təhlükəlidir. Məs:
5 may- Azneft 28 May adına neft qaz çıxarma idarəsi(NQÇİ) -nin 3 saylı Dərin Dəniz Özülü( DDÖ -3) və 10 saylı Dərin Dəniz Özülünə (DDÖ 1) növbə dəyişəcək neftçiləri aparmalı olan AZE 72 markalı helikopterdə nasazlıq olub. Helikopter işçiləri yığıb aparmaq istəyəndə tüstüləyib. İşçilər başqa nəqliyyatla təmin olunmayıb.
9 iyun - AZE 69 markalı helikopter xarab oldu. Növbə dəyişən neftçilər güclə Pirallahı helikopter meydançasına çatdırılıb.
3 iyul AZE-73 markalı helikopter Pirallahı helikopter meydançasına eniş edərkən əyləc partlayıb. Keçən iki ay ərzində helikopter 6 dəfə xarab olub
24 iyul AZE 69 markalı helikopter havaya qalxa bilməyib və s.
Azneft Neft Daşları NQÇİ-də işçilərin işə aparıb gətirilməsi üçün 80- cı illərin QAZ- 53, 54, 66, ZİL markalı maşınlarından istifadə olunur, maşınların təkərləri sıradan çıxıb, ehtiyat hissələri də verilmir.
Neft Daşlarindaki avtomobil parkı çox bərbad gündədir və heç bir standartlara cavab vermir. Qaz 54 markalı maşına traktor matoru qoyulub. İşçilərin dediyinə görə bu köhnə texnikalar sənəd uzərində 5-6 dəfə yenilənib (silinib). Bu isə korrupsiyadır.
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 25 yanvar 2008-ci il, 14 saylı və 27 yanvar 2021-ci il 13 saylı “Ezamiyyə xərclərinin normaları haqqında“ qərarlarının Azəriqaz İB-nin Tikinti Quraşdırma İdarəsi(TQİ), SOCAR Nəqliyyat idarəsi və Kompleks Qazma İşləri Tresti tərəfindən pozulma halları müşahidə olunmuşdur. Belə ki, qərarda qeyd olunan ezamiyyə xərcləri işçilərə tam ödənilməmişdir.
Qeyd: Təşkilat tərəfindən işçilərə göstərilən hüquqi yardım nəticəsində Azəriqaz və Nəqliyyat idarəsi tərəfindən qalıq ezamiyyə xərcləri işçilərə qaytarılmışdır
2.2. İnzibati Xətalar Məcəlləsi
Maddə 193. (İşçini əmək funksiyasına daxil olmayan işi (xidməti) yerinə yetirməyə məcbur etmə
Əmək müqaviləsinə xitam veriləcəyi və ya kollektiv müqavilədə müəyyən edilmiş güzəşt və imtiyazlardan məhrum ediləcəyi hədə-qorxusu ilə işçini əmək funksiyasına daxil olmayan işi (xidməti) yerinə yetirməyə məcbur etməyə görə-min manatdan iki min manatadək məbləğdə cərimə edilir.)
SOCAR strukturuna daxil olan əksər idarələrdə işçilərə vəzifə öhdəliklərinə aid olmayan tapşırıqlar verilir. İşini itirmək qorxusu onları bu vəzifələri yerinə yetirməyə məcbur edir.[13]
Azəriqaz İB-nin əksər RQİİ-də isə ölkənin əmək qanunvericiliyinə zidd olaraq, qaz avadanlığının təmiri və istismarı üzrə çilingərlərə onların vəzifə səlahiyyətlərinə aid olmayan əlavə tapşırıqlar verilir. Bu tapşırıqlar öhdəlik xaraterlidir. Bununla bağlı RQİİ Xidmət Sahələrində adı çəkilən işçilərə aylıq plan qoyulur,yerinə yetirilmə isə faizlə hesablanır. Planı yerinə yetirməyən işçilər müvafiq təqdimatlar əsasında cəzalanırlar. Bu da bəzən həmin işçilərin işdən azad olunması üçün bir zəmin yaradır.
2.3. Vətəndaşların müraciətləri haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu, Maddə 12.4. (Dövlət orqanlarının və onların vəzifəli şəxslərinin, siyasi partiyaların, həmkarlar ittifaqlarının və digər ictimai birliklərin, habelə ayrı-ayrı vətəndaşların fəaliyyətinin və ya işinin tənqid edilməsi ilə bağlı, yaxud vətəndaşın və ya digər şəxslərin hüquq və azadlıqlarının bərpası və müdafiəsi məqsədi ilə edilən müraciətə görə vətəndaşı təqib etmək qadağandır)
- Hasilat sənayesində fəaliyyət göstərən əksər idarə və müəssisələrdə işəgötürəndən şikayət edən işçilər təqib olunur, müxtəlif bəhanələrlə işdən azad olunur
2.4. Vətəndaşların müraciətləri haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu maddə 7.1 (Vətəndaşların müraciətlərini aidiyyəti üzrə baxılmaq üçün qanunazidd hərəkətindən (hərəkətsizliyindən) şikayət edilən müraciətə baxan subyektə və ya onun vəzifəli şəxslərinə göndərmək qadağandır.)
SOCAR Azneft İB, 28 May adına NQÇİ-nin keçmiş işçisi Həsənov Həsən 3 ildir ki, pozulmuş hüquqlarının bərpası ilə əlaqədar müxtəlif instansiyalara (məhkəmələrə, ölkə başçısına, Birinci vitse prezidentə, BMT,Ombudsman,DƏMX, SOCAR,Energetika Nazirliyi, və s.) müraciət edir. Dirilərdən ədalətli araşdırma görmədikdə mərhum prezident Heydər Əliyevin məzarına da müraciət edib. Lakin zidd olaraq bütün ərizələr şikayət olunan quruma göndərilmiş və bütün orqanlara eyni standart cavab verilmişdir. Şikayət şikayətçinin iştirakı ilə müstəqil qurum tərəfindən araşdırılmamışdır.H.Həsənov işdən azad olunmaqla yanaşı 1992-ci ildən yaşadığı Çilov adasından da çıxarılıb.
Ümumiyyətlə bu qanun ölkədə işləmir.Bütün ərizə və şikayətlər məhz, şikayət olunan şəxsə yönəldilir. Bu halda işçi, işəgötürən münasibətləri daha da kəsginləşir. Və rüşvətə yol açır.
Korrupsiyaya qarşı mübarizə haqqında Azərbaycan Respublikasının qanunu
Maddə 7. 1. Vəzifəli şəxslərin yaxın qohumları, seçkili vəzifələr və qanunvericiliklə nəzərdə tutulan digər hallar istisna olmaqla, bilavasitə onun tabeliyində olan heç bir vəzifə tuta bilməzlər.
Qeyd. SOCAR və strukturlarında idarəetmədə əksər işçilər yüksək vəzifə tutan şəxslərin qohumlarıdır
Vətəndaşların müraciətləri haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu[1], Azərbaycan Respublikasının Konstitutsiyası[2]
SOCAR strukturuna daxil olan bəzi idarə və müəssisələrdə mövcud problemlər şirkətin sahə üzrə məsulları tərəfindən həllini tapmadığı halda ölkə başçısına, yaxud başqa yuxarı instansiyalara kollektiv yaxud fərdi qaydada ərizə ilə müraciətlər edən yaxud həmin problemi sosial şəbəkələrdə qaldıran şəxslərin fikirlərinə münasibət bildirən işçilər çalışdıqları idarənin rəhbərliyi tərəfindən ciddi təzyiqlərə məruz qalırlar. İşçinin yazdığı şikayət ərizəsi, qanunvericiliyə zidd olaraq,şikayət etdiyi orqana göndərildiyi üçün işçi ciddi təqiblərə məruz qalır. Bəzən həmin işçilər müqavilə vaxtının bitməsi bəhanəsi ilə işdən azad olunur.
2.6. Cinayət Məcəlləsi maddə 308 (Vəzifə səlahiyyətlərindən sui-istifadə)
Əlavədəki video və şəkillər Balaxanı ƏŞ[16]-nin ərazisində çəkilib. Ərazi SOCAR-a məxsus olan kontrakt ərazisidir Ərazidə həm işlək, həm də bağlı neft quyuları var,yaşayış üçün risqlidir. Bununla bərabər risqli ərazi uzun illər müvafiq şəxslər tərəfindən qeyri qanuni hissə-hissə əhaliyə satılmış və satılmaqda davam edir. Videoların birində(əlavə etməmişəm) ərazidə restoran tikilməsi və həmin tikintinin Balaxanı ƏŞ-nin iki vəzifəli şəxsə aid olduğu bildirilir.
Məlumatda o da qeyd olunur ki, tikinti aparılacaq ərazidə mövcud olan neft buruğu da olub. Tikintiyə başlamazdan öncə həmin buruq demontaj olunub. Tikintinin aparılması üçün müvafiq sənədlər(icazə) yoxdur.Bununla əlaqadar müxtəlif qurumlara müraciət olunub.
https://www.facebook.com/100004074724416/videos/pcb.3025347847611010/483086820615914
https://www.facebook.com/100004074724416/videos/pcb.3025347847611010/886218089063954
https://www.facebook.com/100004074724416/videos/pcb.3024279411051187/867307997948872
3. Nəticə
Neft sektorunda əmək qanunvericiliyinin və digər normativ hüquqi Aktların icra vəziyyəti üzrə aparılan müstəqil Monitorinq nəticələri göstərir ki,
Ölkədə biznes və siyasi maraqlar insan hüquqlarını üstələyib.
- Son on il ərzində Azərbaycanın Əmək Məcəlləsinə 300-dən yuxarı dəyişiklik olunub. Əksəri də işəgötürənin xeyrinə. Ölkə Parlamentinin 80%-i işəgötürəndir!
- İşçi öz hüquq və vəzifələrini kifayət qədər bilmir, əksər hallarda isə iş yerini itirmək qorxusu işçilərin şikayətetmə mexanizmindən istifadəsinə mane olur.
İdarə və müəssisələrdə əmək qanunvericiliyinin icrasına ictimai nəzarət etməli olan (ARƏM 309) həmkarlar təşkilatları müstəqil deyil, işəgötürənin qeyri rəsmi strukturuna çevrilib.
- İşçilərin müstəqil həmkarlar təşkilatlarının yaradılmasına işəgötürənlər tərəfindən maneçilik törədilir.Mövcud həmkarlar təşkilatının üzvülüyündən çıxmaq istəyən işçi işəgötürən tərəfindən təzyiqlərə məruz qalır.
Əmək qanunvericiliyinin icrasina dövlət nəzarətini həyata keçirməli olan (ARƏM 15) Dövlət Əmək Müfəttişliyi öz funksiyasını zəif yerinə yetirir və işəgötürənlər bundan istifadə edir.
Azərbaycanda ən çox pozulan məhz əmək hüquqlardır və buna görə də bu vaxtadək Azərbaycan Əmək Məcəlləsinin[17] müvafiq maddələrinə əsasən bir nəfər də olsun vəzifəli şəxs cəzalanmayıb
Təkliflər:
Əmək Məcəlləsinə ciddi dəyişiklik olunmalıdır. Parlamentin müvafiq Komissiyalarında Əmək qanunvericiliyinə əlavə və təkliflərlə əlaqadar müzakirələr zamanı sahə üzrə peşəkar QHTmüzakirələrdə iştirak etməlidir.
Dövlət Əmək Müfəttişliyi Xidməti Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin tərkibindən çıxarılıb, Əmək Nazirliyi yaradılmalıdır
İşçilərin öz müstəqil həmkarlar Təşkilatlarının yaratmasına imkan verilməlidir
3.2. Hasilat sənayesində fəaliyyət göstərən şirkətlərin ətraf mühitə təsiri
Monitorinqlər zamanı neft hasilatı zamanı əmələ gələn lay sularının , digər mexaniki qarışıqlar və zəhərli maddələrin ( quyuların əsaslı təmiri zamanı əmələ gələn zəhərli qarışıqlar , qaz xətlərinə yığılmış mayelər və həmin xəttin donmaması üçün ona vurulan zəhərli metanol , əmtəə neftin lay sularından tam ayrılması üçün ona vurulan zəhərli alkon və s. ) neft yığım çənlərindən və digər yerlərdən birbaşa dənizə axıdıldığı müşahidə olunmuşdur. Belə ki, Neft Daşlarında[18] estakada meydançalarında neft, qaz, su, mexaniki qarışıqlar neft çənlərinə yığılır ordan da nasoslar vasitəsilə neft yığım çənləri parkına ötürülür Monitorinq zamanı müşahidə olundu ki. meydançada yerləşən neft yığım çənlərinin dibində yığılan çöküntü və lay sularından təmizləmək üçün, çənin alt hissəsində olan siyirtmə açılıb həmin zərərli maddələr birbaşa dənizə axıdılıb.
Monitorinq zamanı müşahidə olunan bütün məlumatlar Sosial şəbəkələrdə yayılmış, tədbir görülməsi üçün Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinə Nazirliyinə göndərilmişdir.
