Son aylarda Kremlin Cənubi Qafqaz uğrunda geosiyasi mübarizədə fəaliyyətində nəzərəçarpacaq canlanma müşahidə olunmaqdadır. Ukrayna cəbhəsində davam edən müharibə Rusiyanın manevr imkanlarını məhdudlaşdırsa da, Moskva regionda mövqelərini itirməmək üçün əsasən diplomatik, siyasi və iqtisadi təzyiq alətlərinə üstünlük verir. Hazırda isə bu strategiyanın mərkəzində İrəvan dayanır.
Moskvanın narahatlığı, Paşinyanın dilemması və Kremlin cavabı
Rusiya Baş nazirinin müavini Aleksey Overçukun son açıqlamaları Kremlin İrəvanın Avropa İttifaqına inteqrasiya niyyətindən ciddi narahatlıq keçirdiyini açıq şəkildə ortaya qoyur. Overçukun “Ermənistan nə vaxtsa Avropa İttifaqı ilə Avrasiya İqtisadi İttifaqı arasında seçim etməli olacaq” fikri Moskvanın İrəvana ünvanladığı açıq xəbərdarlıq kimi qiymətləndirilə bilər. Kreml açıq şəkildə bildirir ki, iki inteqrasiya məkanında paralel üzvlük mümkün deyil.
Bu bəyanatlar fonunda Rusiya-Ermənistan iqtisadi münasibətlərində kəskin geriləmə də diqqət çəkir. Əgər ötən il iki ölkə arasında ticarət dövriyyəsi 12,4 milyard dollar təşkil edirdisə, bu il bu rəqəmin təxminən 6 milyard dollara düşəcəyi gözlənilir. Overçukun “Rusiya biznesi Ermənistanla işləməkdən ehtiyat etməyə başlayıb” açıqlaması iqtisadi rıçaqların artıq siyasi təzyiq alətinə çevrildiyini göstərir.
Baş nazir Nikol Paşinyan Aİİ-dən çıxmağın Ermənistanın hazırkı məqsədi olmadığını bildirsə də, strateji hədəfin Avropa İttifaqına üzvlük olduğunu gizlətmir. O, həmçinin vaxtı çatanda bu məsələ ilə bağlı siyasi qərarın veriləcəyini bəyan edib. Formal olaraq Kremlin bu mövqeyə münasibəti hələlik yumşaqdır. Rusiya prezidentinin mətbuat katibi Dmitri Peskov Aİ-yə üzvlük arzusunun Ermənistanın suveren hüququ olduğunu bildirib. Lakin real proseslər göstərir ki, Moskva bu “suveren hüququ” faktiki olaraq məhdudlaşdırmağa çalışır.
“Tramp yolu” və Zəngəzur üzərindən manipulyasiya cəhdləri
Kremlin regional gündəlikdə istifadə etdiyi əsas mövzulardan biri də kommunikasiyaların açılması ilə bağlı layihələrdir. Moskva “Tramp yolu” təşəbbüsündə iştirak etmək iddiasını irəli sürərək prosesdə söz sahibi olmağa çalışır. Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin MDB ölkələri üzrə Dördüncü Departamentinin direktoru Mixail Kalugin Moskvanın bu layihənin parametrləri ilə bağlı İrəvanla məsləhətləşmələrə hazır olduğunu açıqlayıb.
Lakin Ermənistan parlamentinin vitse-spikeri Ruben Rubinyan bu mövzuda Rusiya ilə hər hansı müzakirənin aparılmadığını bəyan etməklə Moskvanın iddialarını təkzib edib. Paralel olaraq Rusiya rəsmilərinin Zəngəzurda reallaşacaq dəmir yolunun guya vaxtilə Azərbaycanın balansında olması ilə bağlı fikirləri Bakı–İrəvan sülh prosesinə süni maneələr yaratmaq cəhdi kimi qiymətləndirilir.
Moskva anlayır ki, Azərbaycan və Ermənistan arasında davamlı sülh əldə olunarsa, o zaman Cənubi Qafqazda əbədi olaraq “arbitraj” rolundan məhrum olacaqlar.
Azərbaycanın bu məsələdə mövqeyi isə birmənalıdır. Prezident İlham Əliyev dəfələrlə vurğulayıb ki, regionda nəqliyyat-kommunikasiya xətlərinin açılması suverenlik və qarşılıqlı hörmət prinsipləri əsasında həyata keçirilməlidir və kənar manipulyasiyalara yer yoxdur.
Regional oyunçular: Tehran və Brüsselin rolu
Prosesdə yalnız Moskva deyil, digər regional və qlobal aktorlar da fəallaşıb. İran “Tramp yolu” təşəbbüsünə qarşı çıxaraq onu Zəngəzur dəhlizi ilə eyniləşdirir və açıq şəkildə bu layihəyə müqavimət göstərir. Tehran üçün əsas narahatlıq regional nəqliyyat marşrutlarının dəyişməsi və geosiyasi balansın onun ziyanına transformasiyasıdır.
Brüssel isə əksinə, İrəvanla əməkdaşlığı dərinləşdirməklə Ermənistanın Avropa orbitinə yaxınlaşmasını təşviq edir. Avropa İttifaqı ilə Ermənistan arasında son dövrlərdə imzalanan razılaşmalar Kremlin narahatlığını daha da artırır və Moskvanı daha aqressiv diplomatik fəaliyyətə sövq edir.
Çevriliş ssenarisi: real təhlükə
Moskvanın fəaliyyət məntiqi göstərir ki, Ermənistan üzərində təsir imkanları tam itirildiyi təqdirdə, Kreml daha radikal ssenariləri də istisna etmir. Hakimiyyət dəyişikliyi, hətta konstitusion quruluşun pozulması bahasına belə, Rusiyaya bağlı qüvvələrin önə çəkilməsi Kremlin regional strategiyasında artıq ehtimal edilən variantdır. Odur ki, Rusiyaya bağlı siyasi müxalifət, radikal qruplar və kilsə strukturlarının son aylarda fəallaşması təsadüfi deyil. Bu qüvvələr ictimai narazılığı süni şəkildə artırmaq, küçə etirazlarını genişləndirmək və hakimiyyəti zəiflətmək üçün koordinasiyalı şəkildə hərəkət edir. Məqsəd Ermənistanda idarəolunmaz vəziyyət yaratmaqla “xilasçı” obrazı altında Moskvaya bağlı və loyal qüvvələri yenidən hakimiyyətə gətirməkdir.
Postsovet məkanında oxşar presedentlərin mövcudluğu bu ehtimalları gücləndirir.
Azərbaycanın mövqeyi: sülhə alternativ yoxdur
Bu proseslər fonunda Azərbaycanın mövqeyi prinsipial və dəyişməzdir. Bakı Cənubi Qafqazda davamlı sülhün, suverenliyə hörmətin və regional əməkdaşlığın tərəfdarıdır. Prezident İlham Əliyevin dəfələrlə vurğuladığı kimi, regionun gələcəyi kənar güclərin təzyiq və manipulyasiyaları üzərində deyil, birbaşa regional aktorların siyasi iradəsi əsasında qurulmalıdır.
Kremlin Cənubi Qafqaza yenidən qayıtmaq cəhdi Ermənistan üzərindən həyata keçirilən təhlükəli və destabilizasiyaedici strategiya ilə müşayiət olunur. Diplomatik təzyiq, iqtisadi şantaj, daxili siyasi sabotaj, xaos, vətəndaş qarşıdurmaları və çevriliş ssenariləri Moskvanın alətlər qutusunda yer alır. Lakin dəyişən regional və qlobal şərtlər fonunda bu cəhdlərin uğur qazanması getdikcə daha da çətinləşir. Cənubi Qafqaz artıq köhnə imperiya reflekslərinin işlədiyi məkan deyil.
Mürtəza
